Hoe ver moet je gaan?

De laatste weken zie ik veel vocalisten die een optelsom laten horen van excitement (we mogen weer!), druk (we rekenen op je!), overbelasting (ineens veel repetities) en sluipende virussen op luchtwegen en keel. Weinig hersteltijd, weinig slaap, levend op Isla Moos en Strepsils of erger Prednison, hees, krakerig en moe. Aan mij stellen ze de vraag: Wat moet ik doen?

Zo makkelijk is het antwoord niet. We zijn blij dat er weer werk is, dat we eindelijk dingen kunnen uitproberen in repetities, dat we na afloop wel even die borrel met elkaar kunnen drinken. We zijn net mensen. Naast Corona en influenza (waar je ook heel ziek van kunt zijn) zijn er op het moment vele andere virussen in omloop met als epicentrum: luchtwegen en keelstreek. De meest bekende is laryngitis (strottenhoofdontsteking) die heel sneaky opkomt met een kriebeltje en een droog gevoel in de keel, waarna je keel langzaam wordt vernauwd, je stemplooien zwellen en je nagenoeg geen of geen geluid meer hebt in 1 à 2 dagen. De een hoest zich te pletter of heeft koorts, de ander is hondsmoe en hees maar verder wel oké. Het is nooit hetzelfde, maar je bent uitgeschakeld. In de eerste week is er zeker geen efficiënte remedie in de vorm van medicatie of doktersbezoek. Zwijgen en als je spreekt zo ontspannen mogelijk spreken is alles wat je kunt doen naast slapen, je kaakspieren ontspannen en voldoende hydrateren. Dit geldt ook voor alle aanverwante virussen die op laryngitis lijken. Het komt nooit uit en het stuurt al je plannen in de war. Maar, velen van ons hebben de neiging om korte termijn oplossingen te scoren en de heesheid te bestrijden of dat optreden toch maar aan te nemen. Maar ziek is ziek. En als je ‘er doorheen zingt’ duurt je wederopbouw veel langer. Ik ken genoeg gevallen waar het ruim een jaar duurde voor een stem weer helemaal in conditie was. Als je stem je lief is, koester haar dan. Neem rust. Op tijd. Want niemand anders zal of kan het voor je doen.

In de coaching kunnen we echt wel iets doen aan overcompensatie of overbelasting door pulsatie, ontspanning en plaatsing te herstellen, maar we zijn geen TiTaTovenaar. Daarom een 10-stappenplan voor vocalisten als je intuïtie je zegt: Oei, ik voel droogte/een kriebeltje/opkomende heesheid:

1. Check je temperatuur. Verhoging (zelfs maar een beetje) of koorts wijst op zwelling van slijmvliezen en dus ook op zwelling van je stemplooien die dan extra kwetsbaar zijn. Doe dit ook als je denkt dat je temperatuur prima is. Meten is weten.

2. Check je aanzet. Is deze natuurlijk aanwezig of moet je er voor ‘duwen’? Koppel je aanzet aan je lijf en zing dalende glijtonen op oe van laag-midden naar laag. Vanuit ontspanning zodat je stem kan trillen. Liever wat hees en ontspannen dan gemaakt helder en gespannen.

3. Check je natuurlijk bereik. Draagt je stem ook bij een glijtoon omhoog of valt deze dan weg? Als ie weg valt, is dat dan op een register overgang of juist ergens er tussenin? Dat is belangrijke informatie voor je coaching. Dit zijn namelijk de momenten dat je een split kunt ontwikkelen, en die train je er niet altijd zomaar uit. Wees hier dus secuur in.

4. Check je registers. Begin met je volregister. Een ontspannen volregister is nodig om de andere registers (middenregister en randregister) aan te sturen. Check daarna je randregister (dun) en daarna je middenregister door dalende lijnen te zingen vanuit je randregister op dididi (met de i van ik). Hou je d vriendelijk en licht. Als je weet of en welke registers functioneren merk je eerder verschil op als dit verandert. M.a.w.: functioneert er minder, dan heb je minder controle en is dit een teken dat het virus het van je overneemt.

5. Bijgeluiden. Hoor je naast lucht, heesheid of verminderde compressie ook kraken, dubbele tonen (diplofonie) of piepen? Krakerigheid komt vaak door gebrek aan energie of oververmoeidheid. Diplofonie kan duiden op een split of oneffenheden op de stemplooien. Piepen kunnen uit de luchtwegen komen. Diplofonie en piepen zijn beide een aanduiding om rust te nemen en hulp in te schakelen.

6. Als drinken niet helpt haal dat ook je vocht uit voedsel en kies voor warm óf koud. Zo houd je je slijmvliezen rustig. Reageer jij goed op thee met gember of honing? Doen, maar laat je thee een beetje afkoelen en let op met spicyness en zuren. Ga jij (net als ik) goed op waterijsjes of appels uit de koelkast? Bewaar je koffie of kopje thee dan voor twee uur nadat je iets kouds hebt genomen. Koffie? Ja hoor, maar altijd met een glaasje (lauw) water en de gehalveerde hoeveelheid van wat je normaal drinkt. Thee? Niet te heet is belangrijker dan welke. Zwarte thee zou een iets uitdrogender effect kunnen hebben op sommige strotten, maar ik denk dat je dat zou mogen relativeren als jij super blij wordt van black chai tea. #levensvreugde

7. Zegt je geweten: dit is niet oké? Cancel dan je repetitie of show. Leuk? Nee, maar blijvende stemschade is nog veel minder leuk. De waarheid is niet altijd leuk. Maar de waarheid is. En tegen is-heid kun je niks inbrengen. Twijfel je over je stemconditie? Laat een collega of vocal coach waar jij een veilig gevoel bij hebt dan eens meeluisteren via What’s App. Voorkomen is beter dan genezen. Neem je verantwoordelijkheid, voordat je te ver van huis bent en denk niet dat dat jou niet zal overkomen. Je wint het niet van je lijf.

8. Manuele facilitatie van de larynx: het losmaken/rekken van de spieren rondom het strottenhoofd kan in sommige gevallen werken maar het kan het proces ook versnellen, dus dat de ontsteking sneller doorzet en je helemaal afoon wordt. Daarbij zijn er veel vocalisten waar het de hoestprikkel activeert. Voel zelf dus eerst globaal in je halsstreek en kijk even hoe je daar op reageert. Laat sowieso nooit iemand voor de eerste keer aan je strot zitten als je twijfelt of je een keelontsteking, laryngitis of luchtpijpontsteking hebt en ga naar een gespecialiseerd, bevoegd logopedist met know-how en ervaring.

9. Zwijgen. Hoe lang dan? Een dag of twee moet significant verschil maken. Bij bepaalde typen keelontsteking van bacteriële aard wordt, afhankelijk van de werkwijze van je huisarts en spectrum van de bacterie, wel eens medicatie voorgeschreven. Medicatie werkt niet of nauwelijks bij een virale infectie, is het gegeven.

10. Slapen. Een middagdutje, een hazenslaapje, een uiltje knappen… Een uur eerder dan normaal naar bed gaan… Als jij niet de specificaties hebt van hazen of uilen en niet naar bed bent te slaan in de avond, poets dan eens vroeg op de avond je tanden. Je spiergeheugen heeft dit gekoppeld aan ‘de dag is ten einde’. Zo ben je er eerder aan toe om je nachtrust te pakken.

Ik hoop dat iedereen gezond is en blijft, en zo niet, dat je dan iets hebt aan bovenstaand stappenplan. Babz.